Rynek siewierski( oficjalna strona MiG Siewierz) |
"Siewierz – miasto
w południowej Polsce,
w województwie śląskim, w powiecie będzińskim, siedziba władz gminy
miejsko-wiejskiej Siewierz. Według danych z 31 grudnia 2012 r.
miasto miało 5478 mieszkańców. Miasto biskupstwa
krakowskiego w księstwie siewierskim w końcu XVI wieku.
Siewierz
leży w historycznej Małopolsce, położony jest na Garbie Tarnogórskim nad rzeką Czarną
Przemszą.
Miejscowość
ma metrykę średniowieczną i istniała już w XII wieku.
Nazwa notowana w 1123–1125 jako Seuor, 1232 Sewior, 1250 Siewior,
1544 Siewierz, 1546 Siewier, 1889 Siewierz[3][4].
Pochodzi od nieistniejącego obecnie w języku polskim
rzeczownika siewior, oznaczającego „północ”. Do końca XV w. nazwa miasta
brzmiała w taki właśnie sposób (Syewyor, 1470–1480). Nazwa określała
zapewne miejsce położone na północ od innego obiektu geograficznego[4].
Najstarszy dokument odnotowujący miejscowość pochodzi z 1105 i wymienia dochody
z targu, karczmy oraz jatki jakie z Siewierza uzyskuje Opactwo Benedyktynów w Tyńcu pod Krakowem.
Około 1179 miejscowość wraz z całą ziemią siewierską znalazła się pod władaniem
Piastów z linii opolskiej, a następnie
bytomsko-kozielskich oraz cieszyńskich[5].
Już w XII w.
Siewierz był osadą targową, a od początku XIII w. siedzibą kasztelanii.
Kodeks dyplomatyczny Małopolski
odnotowuje dwa łacińskie dokumenty z 1232 oraz 1252, w których
wymienieni są kasztelanowie siewierscy Jaksa oraz Wladimirus. Początkowo
ośrodek grodowy znajdował się na południowy zachód od dzisiejszego miasta i
zlokalizowany był wokół romańskiego kościoła pw. św. Jana Chrzciciela.
Prawdopodobnie po najazdach mongolskich został przeniesiony
w miejsce łatwiejsze do obrony. W 1276 r. Siewierz uzyskał prawa
miejskie. Wytyczono wówczas rynek będący do dziś
głównym centrum miasta. W XIV w. książęta bytomscy wznieśli lub zainicjowali
budowę murowanego zamku. (patrz: zamek biskupi w Siewierzu)[5].
26 lutego
1289 r. doszło pod miastem do krwawej bitwy między wojskami
sprzymierzonych z Henrykiem IV Probusem książąt śląskich a
koalicją Władysława Łokietka, wówczas księcia
kujawskiego, i książąt mazowieckich. Wcześniejsze wtargnięcie
wojsk Probusa na teren księstwa bytomskiego, w granicach którego
leżała wówczas kasztelania siewierska, spowodowało złożenie przez zagrożonego Kazimierza hołdu lennego królowi Czech, Wacławowi II.
Był to pierwszy z czeskich hołdów lennych na Śląsku.
30 grudnia
1443 r. biskup krakowski, Zbigniew Oleśnicki wykupił księstwo
siewierskie wraz z zamkiem od zadłużonego księcia cieszyńskiego, Wacława I. Miasto stało się stolicą świeckiego
księstwa feudalnego, rządzonego przez biskupów
krakowskich (patrz: księstwo siewierskie), które leżało w
granicach Korony Królestwa Polskiego i należało do diecezji krakowskiej. Od 1484 r. biskup
krakowski Jan Rzeszowski zaczął
używać tytułu księcia siewierskiego (Dominus et Princeps Ducatus Severiensis)[6].
W XVI w.
biskupi rozbudowali gotycki zamek dążąc do przekształcenia go w renesansową
rezydencję. Od końca średniowiecza aż do upadku Rzeczypospolitej, Siewierz był
siedzibą sądu zwanego ziemskim, który łączył w sobie cechy typowe dla dawnego
prawa śląskiego oraz polskiego prawa ziemskiego, dwóch sądów: ziemskiego i
grodzkiego[7].
W czasie potopu
szwedzkiego księstwo nominalnie pozostawało neutralne, jednak na
zamku przebywały oddziały hetmana Stefana
Czarnieckiego, co skłoniło Szwedów
do jego zajęcia. Wojska szwedzkie obłożyły też Siewierz kontrybucją w naturze –
trzykrotnie większą niż pozostałe miasta Księstwa Siewierskiego[8].
W 1790 r. Sejm Wielki
zlikwidował Księstwo Siewierskie wcielając je do Rzeczypospolitej.
W tym samym roku książę – biskup Feliks Paweł
Turski opuścił oficjalnie zamek w Siewierzu.
W 1795
następstwie III rozbioru Polski Siewierz wszedł w skład zaboru
pruskiego jako Nowego Śląska.
Po zwycięskim dla Polaków drugim powstaniu wielkopolskim
jakie odbyło się w 1806 miejscowość w latach 1807–1815 znalazła się w granicach
Księstwa Warszawskiego. W 1807 Napoleon Bonaparte restytuował księstwo
siewierskie i oddał je swemu marszałkowi Jean Lannes,
księciu Montebello, od którego miejscowość przejął rząd Księstwa Warszawskiego.
W 1815 w wyniku ustaleń kongresu wiedeńskiego dokonano podziału
księstwa i miejscowość znalazła się w zaborze
rosyjskim w Królestwie Kongresowym[5].
W 1827 w
mieście znajdowało się 261 domów zamieszkanych przez 1344 mieszkańców. W 1858
liczba domów wzrosła do 265, w tym 14 murowanych, a liczba mieszkańców do 1586
z czego wszyscy byli chrześcijanami. W 1870 Siewierz utracił prawa miejskie w
wyniku carskich represji za powstanie styczniowe 1863. W 1880 liczba
mieszkańców wynosiła 1989. W 1889 w XIX wiecznym Słowniku geograficznym Królestwa
Polskiego miejscowość wymieniona jest jako osada miejska, dawniej
miasto leżące w powiecie będzińskim, gminie Sulików, parafia
Siewierz. W osadzie było wówczas 300 domów, w których mieszkało 2500
mieszkańców. Miejscowość miała 3281 mórg powierzchni.
Znajdowały się w niej dwa kościoły, dwie szkoły początkowe męska i żeńska, sąd
gminny, przytułek dla 11 starców, apteka[3]
4 września
1939 niemiecki Freikorps zamordował w Siewierzu 10 Polaków. W 1943 r. do
obozu zagłady w Auschwitz-Birkenau wywieziona została cała
ludność żydowska (w 1939 r. 229 osób).
W okresie PRL miejscowość leżała w
powiecie zawierciańskim w województwie katowickim. W 1955 Siewierz
był gromadą, a od 1958
osiedlem zajmującym 31 km² powierzchni oraz liczącym 4000 mieszkańców.
Miejscowość odzyskała prawa miejskie w 1962, ale większość mieszkańców, 71% w
dalszym ciągu utrzymywało się jeszcze z rolnictwa. W mieście znajdowała się
szkoła podstawowa oraz liceum[5].
Dzisiaj stanowi ośrodek turystyczny, leżący w zapleczu
aglomeracji górnośląskiej. Zachowane zabytki
to barokowe kościoły datowane od XVI do XVIII w., a zwłaszcza ruiny gotyckiego
zamku książąt śląskich, a następnie biskupów
krakowskich – książąt siewierskich powstałego od XIV do XVI. Pod
miastem zachował się romański kościół św. Jana Chrzciciela w
Siewierzu z I poł. XII w. (według Jana Długosza
datowany na 1144 r.). Ruch wypoczynkowy obsługuje także zalew Przeczycko-Siewierski, zalew
powstały w wyniku spiętrzenia wód Czarnej
Przemszy. Od lutego 2005 r. funkcjonuje Izba Tradycji i Kultury Dawnej
obejmująca ekspozycje dawnego rzemiosła, rzeźby i rękodzieła artystycznego oraz
tematykę historyczną związaną z dziejami księstwa siewierskiego i jego zabytków
(w tym zamku). Od początku istnienia miejscowości rozwijała się w niej
gospodarka oraz handel. W miejscowości rozwijała się metalurgia. W XII wieku w
okolicy Siewierza odnotowana została kopalnia srebra.
W XIV wieku zanotowane zostały w okolicy dwie kuźnice.
Ich ślady pozostały w nazewnictwie sąsiadujących wsi Kuźnica Świętojańska oraz Kuźnica Sulikowska.
Wytapiano tutaj żelazo. W 1820 koło Siewierza funkcjonowała świeżarka. W XVI
wieku w mieście odnotowano cechy
rzemieślnicze, z których największym był cech piwowarski. Browarnicy
w XVIII wieku mieli 18 browarów i znaczną część swojej produkcji eksportowali
na Śląsk.
W mieście funkcjonowały wówczas tartak oraz folusz[5].
Również w
XIX wieku w miejscowości rozwijał się handel oraz przemysł. W mieście na
brukowanym rynku co dwa tygodnie odbywały się targi. Działał zakład wyrobów
kamienno-glinianych oraz fabryka kafli. Funkcjonowały dwa zajazdy.
Pod koniec XIX wieku po odebraniu praw miejskich przez rosyjskiego zaborcę
miejscowość zaczęła nabierać wiejskiego charakteru co utrzymało się do połowy
XX wieku[3].
W okresie
PRL miejscowość miała charakter rolniczy, a produkcją rolną zajmowała się
większość mieszkańców. W latach 60. w Siewierzu powstały drobne zakłady
produkcyjne: Spółdzielnia Szewców i Cholewkarzy oraz warsztaty katowickiej
spółdzielni "Guma"[5]."